نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• علی جعفری ¹
• جواد چزگی ²
• هادی معماریان ²
• مسلم رستم پور ²

¹ دانشجو کارشناسی ارشد، گروه مرتع و آبخیزداری، دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران.

² دانشیار، گروه مرتع و آبخیزداری، دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران.

چکیده

قنات‌ها به‌عنوان شاهکار مهندسی آب ایرانیان باستان نقش حیاتی در استان کویری خراسان جنوبی داشته و یکی از مهم‌ترین منابع تأمین آب کشاورزی و شرب در شهرستان بیرجند شناخته می‌شوند؛ بررسی وضعیت منابع آب و به دست آوردن بانک اطلاعاتی آبی در حوزه‌های آبخیز به‌ویژه مناطق مختلف کویری دارای ارزش بسیاری می‌باشد که می‌تواند باعث تصمیمات درست و اساسی برای حل مشکل کمبود آب در این مناطق شود به همین منظور بررسی و تحلیل اثرات خصوصیات هیدرومورفولوژیکی بر روی دبی قنات‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است. در این پژوهش برای بررسی تأثیر خصوصیات هیدرومورفولوژیکی حوضه آبخیز بر دبی قنات‌ها، مطالعه موردی بر روی دبی 32 قنات از قنات‌های دهستان باقران شهرستان بیرجند واقع در استان خراسان جنوبی صورت گرفته است. در راستای این هدف با استفاده از نقشه‌های توپوگرافی و تصاویر ماهواره‌ای، پارامترهای مورفومتری از قبیل رتبه آبراهه، طول آبراهه اصلی، طول جریان سطحی، ضریب شکل، زمان تمرکز، شیب متوسط آبراهه اصلی، شیب اصلی حوضه آبخیز، مساحت حوضه آبخیز بالادست و محیط حوضه آبخیز موردمطالعه محاسبه شد. نتایج بررسی‌های صورت گرفته از ۳۲ رشته قنات در محدوده دهستان باقران نشان می‌دهد که بر اساس روش تحلیل مؤلفه‌های اصلی (PCA) پارامتر زمان تمرکز و شیب متوسط آبراهه اصلی بیشترین تأثیر در دبی قنات‌های منطقه موردمطالعه دارد. درنهایت پیشنهاد می‌گردد جهت افزایش دبی قنات‌ها از روش‌های بیولوژیک و بیومکانیک (کف بندها) که باعث افزایش زمان تمرکز و کاهش اثر شیب و افزایش نفوپذیری آب در خاک در حوضه آبخیز می‌شود استفاده گردد.

کلیدواژه‌ها

• پارامترهای مورفومتری
• مساحت حوزه آبخیز
• زمان تمرکز
• شیب حوضه
• قنات

موضوعات

• آبخوان وقنات

عنوان مقاله [English]

Studying the effect of hydromorphological characteristics of the watershed on the discharge of qanats (Study area: Bagheran Rural District, Birjand County)

نویسندگان [English]

• Ali Jafari ¹
• Javad Chezgi ²
• Hadi Memarian ²
• Moslem Rostampour ²

¹ MSc Student, Department of Pasture and Watershed, Natural Resources and Environment, University of Birjand, Birjand, Iran..

² Associate Professor, Department of Pasture and Watershed, Natural Resources and Environment, University of Birjand, Birjand, Iran.

چکیده [English]

As a masterpiece of ancient Iranian water engineering, qanats have played a vital role in the desert province of South Khorasan and are known as one of the most important sources of agricultural and drinking water supply in Birjand County; Studying the status of water resources and obtaining a water database in watersheds, especially in various desert areas, is of great value, which can lead to correct and fundamental decisions to solve the problem of water shortage in these areas. For this purpose, studying and analyzing the effects of hydro morphological characteristics on qanat discharge is of great importance. In this research, to study the effect of hydro morphological characteristics of the watershed on the discharge of qanats, a case study was conducted on the discharge of 32 qanats in Bagheran Rural District, Birjand County, located in South Khorasan Province. In line with this goal, using topographic maps and satellite images, morphometric parameters such as channel rank, main channel length, surface flow length, shape coefficient, concentration time, average slope of the main channel, main slope of the watershed, upstream watershed area and the environment of the watershed under study were calculated. The results of the studies conducted on 32 qanats in Bagheran Rural District show that, based on the principal component analysis (PCA) method, the concentration time parameter and average slope of the main channel have the greatest impact on the discharge of the qanats in the study area. It is suggested that biological and biomechanical methods (floor dams)

کلیدواژه‌ها [English]

• Morphometric parameters
• watershed area
• concentration time
• basin slope
• qanat